Σε ημερίδα που διοργάνωσε η Ελληνική Εταιρία Ανάπτυξης Βιομάζας στις 08/04/2016, ο Δασοπόνος-Ερευνητής κ.Παναγιώτης Βασιλάκος εκ μέρους του φυτωρίου μας,  κληθείς ανάπτυξε  το επίκαιρο θέμα: «Πρωτογενής παραγωγή-ενεργειακές καλλιέργειες     Ευκαλύπτου για την παραγωγή βιομάζας»                                                                                                            

                                  Παραθέτουμε το κείμενο  της παραπάνω ομιλίας:


      ΄΄Ο ευκάλυπτος είναι το καλύτερο ενεργειακό είδος από όλα τα φυτά της παγκόσμιας χλωρίδας, γιατί εμπεριέχει στον ιστό του κυτταρίνη σε ποσοστό 75%.
      Η βιολογική αυτή ιδιότητα σε συνδυασμό και με άλλες πολύτιμες ιδιότητες που έχει καθιστούν τον ευκάλυπτο ισχυρό μοχλό ανάπτυξης της οικονομίας και βελτίωσης της ποιότητας ζωής των κατοίκων των χωρών που τον καλλιεργούν όπως Αυστραλία, Ισραήλ κλπ.
      Στη χώρα μας τα βασικά ταχυαυξή ενεργειακά είδη ευκαλύπτου (camaldulensis, globulus, saligna) και τα επίσης πολύτιμα μελισσοκομικά είδη (melliodora, viminalis, sideroxylon) ευδοκιμούν εξίσου καλά όπως και στις χώρες καταγωγής τους (Αυστραλία, Μαρόκο, Τανζανία κλπ.).
     Αυτό προκύπτει από στοιχεία 8 πειραματικών φυτειών ειδών ευκαλύπτου – δοκιμάσθηκαν 32 είδη- που εγκατέστησε το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών την δεκαετία 1963-1975, στα πλαίσια του τότε Ευρωπαϊκού Προγράμματος δοκιμής ξενικών ταχυαυξών φυτών για παραγωγή ξυλομάζας.
     Επίσης, στην περιοχή Λουτρών Κυλλήνης νομού Ηλείας υπάρχει συστάδα ευκαλύπτου (camaldulensis, globulus) ηλικίας άνω των 100 ετών, ύψους 45 και πλέον μέτρων και στηθιαίας διαμέτρου περίπου 2 μέτρων. Όλα σχεδόν τα δενδράτομα της συστάδας αυτής είναι θαλερά, ανθίζουν και καρποφορούν κανονικά και δεν εμφανίζουν συμπτώματα γήρανσης.
     Αποδεικνύεται λοιπόν ότι πολλά είδη ευκαλύπτου και μάλιστα τα σημαντικότερα, ευδοκιμούν και αναπτύσσονται κανονικά και έχουν απόλυτα εγκλιματισθεί. Δηλαδή έχουν ελληνοποιηθεί.
     Ο μοναδικός περιοριστικός παράγοντας για την καλλιέργεια του ευκαλύπτου είναι οι χαμηλές θερμοκρασίες με διαφορετικά μάλιστα όρια αντοχής ανά ομάδα ειδών. Για παράδειγμα, τα είδη camaldulensis, viminalis, melliodora, sideroxylon μέχρι -9Ο C ή προσαρμοζόμενα ακόμα και μέχρι -12Ο C. Τα είδη saligna και globulus μέχρι -5Ο C.
Από στοιχεία και παρατηρήσεις, προκύπτει ότι το πλέον κατάλληλο για εντατική καλλιέργεια και εκτεταμένες φυτείες ενεργειακού ευκαλύπτου θεωρείται το είδος camaldulensis, και ακολουθεί το globulus. Είναι τα περισσότερο ανθεκτικά σε δύσκολες συνθήκες εδάφους, θερμοκρασιών, υγρασίας και ασθενειών. Επίσης, είναι πολύ ανθεκτικά σε ρύπους περιβάλλοντος και εδάφους και έχουν μεγάλες δυνατότητες προσαρμογής.
     Η καθ’ύψος αύξηση υπό καλές συνθήκες εδάφους και υγρασίας και κανονικό φυτευτικό σύνδεσμο, φτάνει τα 2 έως 3 μέτρα το χρόνο, η μέση ετήσια διάμετρος αυξάνει κατά 3-4 εκατοστά, η δε στρεμματική παραγωγή κατά την πρώτη τριετία από την φύτευση μπορεί να ανέλθει στους 10-15 τόνους χλωρής βιομάζας, αυξανόμενη αμέσως στα επόμενα 2 χρόνια από την πρώτη υλοτομία σε 15-30 και πλέον τόνους κατά στρέμμα. Το ίδιο θα επαναλαμβάνεται κατά τις επόμενες διετίες που θα γίνεται η αποψιλωτική υλοτομία της φυτείας.
Από όλα τα είδη ευκαλύπτου, το saligna είναι το πλέον ταχυαυξές με ετήσια καθ’ύψος αύξηση 2-3 μ. και διάμετρο 2-3 εκ. το χρόνο. Οι κορμοί του είναι απόλυτα ευθυτενείς, το δε ξύλο του εκτός από βιομάζα και χαρτοπολτό χρησιμοποιείται ακόμα για παρκέ, επιπλοποιία και για στύλους μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος.
     Είναι απαιτητικός σε έδαφος και υγρασία και ευαίσθητος σε χαμηλές θερμοκρασίες (μέχρι -6ο C).
     Θεωρείται ως άριστο μελισσοκομικό γιατί ανθοφορεί συνεχώς από Οκτώβριο μέχρι και τον Μάρτιο του επόμενου έτους.
     Σε άγονα και ξηρά εδάφη προσαρμόζεται σχετικά εύκολα με περιορισμένα όμως, τα προσαυξητικά του στοιχεία, ενώ η ανθοφορία του αρχίζει από το 3ο ή 4ο έτος της ηλικίας του.


Οι βασικές ιδιότητες του ευκαλύπτου που τον αναδεικνύουν ως το καλύτερο ενεργειακό φυτό της παγκόσμιας χλωρίδας είναι οι παρακάτω:


1.Εμπεριέχει στον ιστό του μεγάλη ποσότητα κυτταρίνης σε ποσοστό 75%. Αυτό σημαίνει ότι η ενεργειακή βιομάζα του ευκαλύπτου αποτελεί άριστο υλικό βάσης για τους εξής ζωτικούς τομείς ανάπτυξης:
       α. Παραγωγή καθαρής και φθηνής θερμαντικής ενέργειας.
       β. Παραγωγή χαρτοπολτού άριστης ποιότητας. Για παράδειγμα, το Ισραήλ εφοδιάζει με χαρτοπολτό από ευκάλυπτο πολλές Ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ αυτών και την Ελλάδα.
       γ.  Παραγωγή φθηνών και άριστης ποιότητας βιολογικών λιπασμάτων και ζωοτροφών από βιομάζα ευκαλύπτου.


  Όσον αφορά τον τομέα της θερμαντικής ενέργειας από βιομάζα ευκαλύπτου αναφέρουμε τα εξής στοιχεία:

Τα πρωτογενή καύσιμα προϊόντα του ευκαλύπτου, δηλαδή καυσόξυλα, pellets κλπ. καίγονται με καθαρή φλόγα χωρίς καπνό ή άλλες εκπομπές ρύπων και δεν αφήνουν υπολείμματα, παρά μόνο ελάχιστη στάχτη σε ποσοστό μόλις 0,3%.

Κατά την καύση, η ενεργειακή βιομάζα του ευκαλύπτου παράγει καθαρή, φθηνή και υψηλή θερμαντική ενέργεια που μπορεί και πρέπει να αντικαταστήσει το ακριβό και ρυπογόνο πετρέλαιο ή κάρβουνο, σε κάθε μορφή θέρμανσης, από κατοικίες, σχολεία, θερμοκήπια μέχρι και μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.

   Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι στην Στοκχόλμη λειτουργεί εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής με ενεργειακή βιομάζα προερχόμενη από 300.000 περίπου τόνους pellets τον χρόνο, προερχόμενα από τα μεγάλα δάση κωνοφόρων και πλατύφυλλων ειδών της Σουηδίας, η οποία παράγει θερμαντική ενέργεια για 45.000 σπίτια και ηλεκτρική ενέργεια για τις ανάγκες της ευρύτερης περιοχής. Το εν λόγω εργοστάσιο ξεκίνησε από το 1993 σταδιακά την μετατροπή και από το 2000 χρησιμοποιεί αποκλειστικά ξύλινα pellets αντί κάρβουνου και πετρελαίου που χρησιμοποιούσε. Έχει υπολογιστεί ότι από αυτή την αλλαγή καύσιμης ύλης, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα μειώθηκαν κατά 430.000 τόνους ετησίως.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν τις τεράστιες δυνατότητες και οφέλη για την οικονομία και το περιβάλλον που υπάρχουν στην παραγωγή ενέργειας από βιομάζα και ιδιαίτερα αν αυτή προέρχεται από ενεργειακό ευκάλυπτο, όπως μπορεί να γίνει στην χώρα μας.


2.  Ο ευκάλυπτος και ιδιαίτερα το είδος camaldulensis αναπτύσσεται σε όλους τους τύπους εδαφών, δηλαδή, σε αμμώδη ή συνεκτικά, σε ξηρά μέχρι ημιελώδη και υφάλμυρα εδάφη. Η ιδιότητα αυτή του ευκαλύπτου έχει ιδιαίτερη σημασία για την χώρα μας, γιατί δίνεται η δυνατότητα να μετατραπούν σε κέντρα ανάπτυξης και ευημερίας, μεγάλες αναξιοποίητες μέχρι τώρα εκτάσεις. Από αυτές και μόνο τις εκτάσεις μπορεί να παράγονται κάθε χρόνο πολλές χιλιάδες τόνοι ενεργειακής βιομάζας.

Τέτοιες περιοχές είναι τα νότια και δυτικά παράλια της Χαλκιδικής, η ανατολική Μακεδονία, η Θεσσαλία, στις οποίες ευδοκιμούν τα είδη camaldulensis και viminalis με ελαφρώς μειωμένη παραγωγική ικανότητα κατά 10-15% σε σύγκριση με τις περιοχές της νότιας Ελλάδας.
Μεγάλες στρεμματικές αποδόσεις βιομάζας μπορούν να δώσουν οι περιοχές του Μαλλιακού Κόλπου, μέχρι την περιοχή της Κοπαϊδας και οι παραλιακές περιοχές της Στερεάς Ελλάδας μέχρι την περιοχή της Άρτας.
              Η μέγιστη δυνατή παραγωγή παρατηρείται στην Δυτική και Νότια Πελοπόννησο καθώς και στα νησιά μας.
              Σε όλες αυτές τις περιοχές μπορεί να καλλιεργηθεί ο ευκάλυπτος σε εντατική μορφή εκμετάλλευσης, να δημιουργηθούν χιλιάδες θέσεις μόνιμης και υγιεινής εργασίας και μάλιστα στην ύπαιθρο και κοντά στις άλλες γεωργικές καλλιέργειες. Αλλά και οι αγρότες μας, στις περιοχές αυτές, σε κάποια άκρη του χωραφιού τους 5-10 στρεμμάτων, μπορούν να καλλιεργούν ενεργειακό ευκάλυπτο και να εξασφαλίζουν ετήσιο εισόδημα 300-800€ ανά στρέμμα.
            Η υποψία της τυχόν δύσκολης εκπρέμνωσης μιας φυτείας ευκαλύπτου για αλλαγή χρήσης του εδάφους αποτελεί μύθο καθώς τα φυτά λόγω του πυκνού φυτευτικού συνδέσμου και των επαναληπτικών αποψιλωτικών υλοτομιών δεν δημιουργούν μεγάλες ρίζες και με ένα μονόυνο γίνεται εύκολα η εκπρέμνωση των φυτών και η αποκατάσταση του εδάφους.


3. Ο ευκάλυπτος πρεμνοβλαστάνει πολύ έντονα και μάλιστα με αυξημένη ταχυαύξια των πρεμνοβλαστημάτων για τις επόμενες μετά την πρώτη υλοτομίες. Δηλαδή, μετά από κάθε αποψιλωτική υλοτομία, τα πρέμνα των φυτών δημιουργούν βλαστούς που παράγουν βιομάζα σε ποσότητα διπλάσια σχεδόν της πρώτης αρχικής υλοτομίας. Αυτό επαναλαμβάνεται για πολλές διαδοχικές υλοτομίες και έχει μεγάλη οικονομική σημασία για μία ενεργειακή επιχείρηση, καθώς με αυτό τον τρόπο εξασφαλίζεται η πολύτιμη αειφόρος παραγωγή, αφού δεν χρειάζεται μετά από κάθε υλοτομία η ανανέωση της φυτείας. Έχουμε δηλαδή ελαχιστοποίηση του κόστους παραγωγής.

 Ενδεικτικά, αναφέρουμε ότι υπό καλές συνθήκες σε φυτεία έκτασης 5 στρεμμάτων με φυτευτικό σύνδεσμο 1x1 μέτρα, ειδών ευκαλύπτου camaldulensis και globulus απέδωσαν την πρώτη τριετία 15 τόνους χλωρής ενεργειακής βιομάζας ανά στρέμμα, ενώ την δεύτερη υλοτομία των πρεμνοβλαστημάτων στα δύο χρόνια, η ίδια συστάδα έδωσε σχεδόν διπλάσια παραγωγή ενεργειακής βιομάζας, δηλαδή 30 τόνους ανά στρέμμα.


4.Λένε ότι το ξύλο του ευκαλύπτου όταν αποξηρανθεί γίνεται πολύ σκληρό και ότι δύσκολα κατεργάζεται.

   Αυτό είναι αλήθεια, αλλά ισχύει μόνο για μεγάλης ηλικίας δένδρα και μεγάλης διαμέτρου κορμούς. Σημειωτέον ότι το τμήμα του πυρήνα είναι πολύ σκληρό ενώ το σομφόν όπως λέγεται ξύλο, είναι μαλακό και κατεργάσιμο. Η σκληρότητα του πυρηνόξυλου, του νεκρού δηλαδή μέρους του κορμού οφείλεται στην δημιουργία πλήθους μικρών εσωτερικών ραγάδων κατά την αποξήρανση, ενώ οι ίνες του οστεοποιούνται . Τα μεγάλου όγκου και ηλικίας δένδρα ευκαλύπτου πρέπει να κατεργάζονται αμέσως μετά την υλοτομία τους, δηλαδή όσο ακόμα είναι χλωρά.
              Φυσικά, το ξύλο μικρής ηλικίας δένδρων ευκαλύπτου είναι μαλακό, θρυμματίζεται εύκολα, γρήγορα, οικονομικά και χωρίς φθορές των μηχανημάτων. 


5. Ο ευκάλυπτος θεωρείται ως ένα από τα καλύτερα αντιρρυπαντικά φυτά γιατί δεσμεύει από την ατμόσφαιρα μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα και άλλων ρύπων, τα αφομοιώνει και τα μετατρέπει σε πολύτιμη οργανική ύλη, ενώ ταυτόχρονα αποδεσμεύει και εφοδιάζει το περιβάλλον με ζωοποιόν οξυγόνο. Επίσης, χαρακτηρίζεται αντιδιαβρωτικό και άριστο αντιπυρικό φυτό. Γι’αυτό, οι συγκροτημένες φυτείες δεν κινδυνεύουν από τις καταστροφικές πυρκαϊές.

Μία εκτεταμένη φυτεία ευκαλύπτου για να μας δώσει την μεγαλύτερη δυνατή παραγωγή ενεργειακής βιομάζας στον ελάχιστο χρόνο και με το μικρότερο δυνατό κόστος, θα πρέπει να δοθεί  προσοχή στους παρακάτω βασικούς παράγοντες:
α.  Επιλογή της κατάλληλης περιοχής από πλευράς κυρίως χαμηλών θερμοκρασιών, ήπιων εγκάρσιων κλίσεων του εδάφους και εύκολης πρόσβασης σε εθνική οδική αρτηρία.
β.  Ανάλογα με τα στοιχεία του κλίματος και την σύσταση του εδάφους επιλέγουμε και το κατάλληλο είδος ευκαλύπτου.
γ.   Ο φυτευτικός σύνδεσμος σε μια φυτεία ευκαλύπτου έχει σαν σκοπό την μεγιστοποίηση της στρεμματικής και αειφόρου παραγωγής ενεργειακής βιομάζας στον ελάχιστο χρόνο και με το μικρότερο δυνατό κόστος.
             Η εφαρμογή του κατάλληλου φυτευτικού συνδέσμου εξαρτάται:
- Από το είδος της ενεργειακής εκμετάλλευσης, δηλαδή είτε για παραγωγή pellets κλπ. ή θερμαντικής ενέργειας για μονάδες παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος.
- Από το ενδεδειγμένο είδος ευκαλύπτου που θα επιλέξουμε για την συγκεκριμένη έκταση ανάλογα κυρίως με τις χαμηλές θερμοκρασίες και τον τύπο του εδάφους.
- Τέλος, από την έκταση της επιφάνειας του εδάφους ως προς τον ορίζοντα, δηλαδή αν έχει έκθεση το έδαφος νότια, δυτική κλπ.
              Επειδή ως γνωστόν, από τον επιτυχή σχεδιασμό εγκατάστασης μιας εκτεταμένης ενεργειακής φυτείας ευκαλύπτου θα εξαρτηθεί εν πολλοίς και η εν γένει προκοπή της ενεργειακής επιχείρησης, ο μελετητής γεωτεχνικός θα πρέπει να διαθέτει εκτός από μεγάλη εμπειρία και ακριβείς γνώσεις των βιολογικών ιδιοτήτων του είδους ευκαλύπτου που θα επιλέξει τελικά για εγκατάσταση και δημιουργία μιας πετυχημένης φυτείας.
δ.  Η προετοιμασία του εδάφους είναι βασικός παράγοντας για την καλύτερη ανάπτυξη και πρόοδο της φυτείας. Το πρώτο όργωμα του εδάφους θα πρέπει να γίνεται με βαθιά άρωση με μονόυνο και νωρίς το χειμώνα για να διασπάσουμε τις τυχόν ιζηματογενείς στρώσεις χωρίς να διαταράξουμε τα στρώματα του εδάφους. Εν συνεχεία την άνοιξη, επίσης άρωση με τρίυνο και πριν την φύτευση 2 καλά φρεζαρίσματα.
ε.   Τέλος, ζωτικός παράγοντας είναι η καλή γενετική προέλευση των σπόρων των φυτών, δηλαδή από δένδρα ευκαλύπτου μέσης και μεγάλης ηλικίας με καλή ταχυαύξια και μορφή και εφόσον είναι δυνατόν προέλευσης πλησίον της περιοχής της φυτείας ώστε να είναι καλύτερα εγκλιματισμένα. Από κει και πέρα , πρέπει να ακολουθήσει η σωστή καλλιέργεια και παραγωγή βωλόφυτου φυτευτικού υλικού στο φυτώριο, σε απόλυτα φυσιολογικές συνθήκες (χώμα, νερό και χωρίς λιπάσματα).
            Εν κατακλείδι, τονίζονται τα εξής:
                        1. Αποδεδειγμένα ευδοκιμεί και στην χώρα μας ο πολύτιμος ενεργειακός ευκάλυπτος και μάλιστα με αυξημένη σε ποσότητα και ποιότητα παραγωγής ενεργειακής κυτταρίνης.
                        2. Μπορούν να αξιοποιηθούν εκτάσεις εκατοντάδων χιλιάδων στρεμμάτων που σήμερα δεν καλλιεργούνται είτε λόγω ακαταλληλότητας του εδάφους (αμμώδη, ημιελώδη ή υφάλμυρα εδάφη) είτε είναι μικρής και ασύμφορης παραγωγικότητας.
                        3. Η δαπάνη δημιουργίας εκτεταμένων φυτειών είναι μικρή και η απόσβεση γίνεται με την πρώτη παραγωγή βιομάζας, δηλαδή στα πρώτα 3 χρόνια από την φύτευση.
                        4. Η τυχόν επαναφορά της αναδασωθείσας με ευκάλυπτο έκτασης γίνεται πολύ εύκολα.
                        5. Μπορούν να δημιουργηθούν χιλιάδες θέσεις μόνιμης εργασίας στην ύπαιθρο κοντά σε άλλες γεωργικές καλλιέργειες και από τον κύκλο παραγωγής και εκμετάλλευσης της φυτείας τα χρήματα παραμένουν στο τόπο και τη Χώρα μας.
                        6.  Δίνεται η δυνατότητα στους αγρότες της περιοχής να καλλιεργούν στις άκρες των χωραφιών τους ποσότητες ευκαλύπτου για να καλύπτουν τις ανάγκες θέρμανσης (καυσόξυλα) αλλά και ως συμπλήρωμα του εισοδήματός τους από την πώληση της βιομάζας ή των καυσοξύλων.
                        7.  Το μικροκλίμα των περιοχών στις οποίες θα δημιουργηθούν εκτεταμένες φυτείες, και επομένως το φυσικό περιβάλλον και η ποιότητα ζωής των κατοίκων των περιοχών αυτών θα αναβαθμιστούν σημαντικά.
Κλείνοντας, παραθέτουμε τα λόγια του παγκοσμίου φήμης αείμνηστου Βρετανού καθηγητή Δασικής Γενετικής Meiggs, υπεύθυνος το 1978 της εφαρμογής των μεσογειακών προγραμμάτων του ΟΗΕ, ο οποίος είχε πει χαρακτηριστικά «αν η χώρα σας αξιοποιήσει σωστά αυτό το μοναδικό προνόμιο, να είναι δηλαδή τα φυτά σας περισσότερον ενεργειακά, θα γίνετε η καλύτερη χώρα της Ευρώπης».
Αυτή είναι λοιπόν η πράσινη ενέργεια που θα επιφέρει άμεσα και μόνιμα την μεγάλη και αληθινή πράσινη ανάπτυξη της οικονομίας και του πολιτισμού της Χώρας μας. ΄΄